Sąd Najwyższy: przepadek tylko wobec właściciela pojazdu, w pozostałych przypadkach przepadek równowartości
W wyroku z dnia 9 października 2025 r. (sygn. akt IV KK 234/25) Sąd Najwyższy zajął jednoznaczne stanowisko w kwestii orzekania przepadku pojazdu mechanicznego w sytuacji, gdy ten nie stanowi własności sprawcy przestępstwa z art. 178a § 4 k.k. Wskazano, że przepadek pojazdu może zostać orzeczony wyłącznie wtedy, gdy samochód jest wyłączną własnością sprawcy, natomiast w pozostałych przypadkach należy orzekać przepadek równowartości pojazdu.
Sprawa dotyczyła kierowcy, który prowadził pojazd w stanie nietrzeźwości, mając już wcześniej orzeczony zakaz prowadzenia pojazdów. Sąd Rejonowy, uznając go za winnego, orzekł m.in. przepadek samochodu, mimo, że pojazd należał do jego matki. Takie rozstrzygnięcie naruszało art. 44b § 1 k.k., który uzależnia dopuszczalność przepadku od wyłącznej własności rzeczy należącej do skazanego.
Na orzeczenie Sądu Rejonowego kasację wniósł Rzecznik Praw Obywatelskich, wskazując, że sąd błędnie zastosował przepisy prawa materialnego. RPO podniósł, że przepadek rzeczy nienależącej do sprawcy narusza prawa majątkowe osoby trzeciej, niemającej żadnego związku z popełnionym przestępstwem. W tej sytuacji, przy prawidłowym zastosowaniu przepisów art. 178a § 5 k.k. w zw. z art. 44b § 2 k.k., należało orzec przepadek równowartości pojazdu, a nie przepadek samego auta.
Sąd Najwyższy w pełni podzielił argumentację Rzecznika, stwierdzając, że sąd I instancji nie przeprowadził należytej weryfikacji kwestii własności pojazdu. Jak wynikało z akt sprawy, z protokołu oględzin, notatki policyjnej i pisma Prezydenta Miasta, samochód był od lat zarejestrowany na matkę oskarżonego. W konsekwencji orzeczenie przepadku naruszyło przepisy o charakterze bezwzględnie obowiązującym, a sąd powinien był rozważyć przepadek równowartości pojazdu.
W uzasadnieniu wskazano, że orzekanie przepadku rzeczy, która nie stanowi własności sprawcy, prowadzi do nieuzasadnionego uszczerbku po stronie osób trzecich, podczas gdy sam skazany unika odpowiedzialności majątkowej. Celem instytucji przepadku równowartości jest zatem zapewnienie, by sankcja ekonomiczna została wymierzona wobec sprawcy, lecz bez naruszania praw majątkowych innych osób. Takie rozwiązanie realizuje zasadę proporcjonalności i sprawiedliwości materialnej.
Wyrok Sądu Najwyższego z 9 października 2025 r. stanowi istotne potwierdzenie, że sądy powszechne zobowiązane są do precyzyjnego ustalania, kto jest właścicielem rzeczy, wobec której ma być orzeczony przepadek. W razie stwierdzenia, że pojazd nie należy do sprawcy, właściwe jest zastosowanie instytucji przepadku równowartości. Rozstrzygnięcie to przywraca standardy rzetelności procesowej oraz ochrony prawa własności, stanowiąc ważny punkt odniesienia w praktyce sądowej.