Zwrot składek ubezpieczeniowych po unieważnieniu kredytu

Sąd Okręgowy w Warszawie w wyroku z 7 października 2024 r. (sygn. akt XXVIII C 22641/22) przyjął, że nieważność umowy kredytu ex tunc przekłada się na rozliczenia stron według przepisów o nienależnym świadczeniu. „Nieważność umowy kredytu ex tunc oznacza, że wszystkie świadczeni stanowią świadczenia nienależne podlegające zwrotowi. Nie zachodzą także przesłanki do zastosowania art. 409 k.c.”. Bank zwraca więc raty, opłaty i prowizje powiązane z kredyt – o ile świadczenia rzeczywiście go wzbogaciły.

Kluczowy jest podział ubezpieczeń powiązanych z kredyt: gdy beneficjentem ochrony jest bank (ubezpieczenie pomostowe, ubezpieczenie niskiego wkładu własnego), świadczenia uiszczone przez konsumenta wzbogacają bank i podlegają zwrotowi. Natomiast „W zakresie ubezpieczeń, w których ubezpieczonym nie jest bank, lecz kredytobiorca (tzw. ubezpieczenie kredytu) z ochrony ubezpieczeniowej korzysta kredytobiorca a zatem bank nie pozostaje już wzbogacony (art. 409 KC).”

Z tego wynika także legitymacja bierna. Po przekazaniu składek za ubezpieczenie, którego beneficjentem jest konsument, bank traci legitymację bierną do żądania ich zwrotu; ewentualnym adresatem roszczenia może być zakład ubezpieczeń. Sąd podkreślił odrębność stosunków prawnych: umowy ubezpieczenia na życie, ubezpieczenia nieruchomości i ubezpieczenia od utraty pracy mogą funkcjonować niezależnie od umowy kredyt, nawet jeśli zabezpieczają spłatę.

Kwestie indeksacji walutowej oddziałują pośrednio na rozliczenia ubezpieczeniowe. „Wobec tego należało uznać, że klauzula ryzyka kursowego rażąco narusza interesy konsumenta. Umowa kredytu indeksowanego do waluty obcej nie może istnieć bez postanowienia przewidującego jej indeksację”. Skoro kredyt upada jako nieważny, pozostaje ocenić każde ubezpieczenie przez pryzmat wzbogacenia banku i rzeczywistej ochrony. To przesądza, które składki wracają do konsumenta, a które nie.

Sąd wyraźnie odrzucił zastępowanie klauzul kurso­wych przepisami dyspozytywnymi. „Podsumowując, w obowiązującym stanie prawnym nie można przyjąć, że miejsce niedozwolonego postanowienia zajmuje inny sposób określenia kursu waluty obcej wynikający z przepisów prawa lub zwyczajów.” Brak takiego „doszycia” umowy kredyt potwierdza, że o zwrocie świadczeń (także dotyczących ubezpieczenia) decyduje realne wzbogacenie banku i charakter udzielonej ochrony.

Wreszcie, odsetki i wymagalność roszczeń z tytułu zwrotu składek. „Roszczenie o zwrot świadczenia nienależnego stanowi roszczenie bezterminowe, a zatem staje się wymagalne po wezwaniu do zapłaty (art. 455 KC).” Konsument dochodzi więc odsetek ustawowych za opóźnienie od dnia popadnięcia banku w opóźnienie. 

Pozostałe z działu: Prawo cywilne